Boek 'Schipbruggen: een verdwenen wereld'
In dit artikel:
Nederland kende vroeger elf zogenaamde schipbruggen: bruggen opgebouwd uit aaneengeschakelde schepen met daarop een wegdek. Historisch onderzoeker Wilke D. Schram beschrijft deze verdwenen constructies en hun maatschappelijke betekenis in zijn nieuwe boek Schipbruggen 1600–1952. De studie behandelt onder meer schipbruggen over de IJssel (bij Doesburg, Zutphen en Deventer) en de Maas bij Hedel.
Schipbruggen vervingen lange tijd veerponten en waren cruciale schakels voor boeren, reizigers en handelaren. Ze fungeerden niet alleen als verkeersverbindingen maar ook als levendige ontmoetingsplekken met herbergen en sociale bedrijvigheid. Tegelijkertijd waren ze kwetsbaar: bij storm en kruiend ijs konden de drijvende onderdelen beschadigen of op drift raken, en de bruggen belemmerden de scheepvaart totdat een beweegbaar deel werd geopend. Dat beweegbare stuk werd oorspronkelijk met handkracht bediend; rond 1900 werden daar motoren voor gebruikt.
De geschiedenis van de Hedelse schipbrug illustreert deze ontwikkelingen. Op de route ’s‑Hertogenbosch–Utrecht–Amsterdam opereerden begin 19e eeuw drie veerponten; na politieke druk kreeg Vianen in 1840 een schipbrug en vanaf 1850 werd ook bij ’s‑Hertogenbosch aangedrongen op verbetering. In 1861 kwam de Rijksschipbrug bij Hedel in gebruik. Bij de aanleg van de spoorbrug in 1870 moest de schipbrug verplaatsen en kreeg een noodhaven bij fort Crèvecoeur. In 1937, toen een vaste verkeersbrug over de Maas klaar was, verkeerde de schipbrug in zo’n slechte staat dat Rijkswaterstaat geen brugschepen wilde inzetten als tijdelijke oplossing elders.
Schram belicht ook technische oplossingen die ontstonden door schommelingen in waterstand: het wegdek kon losgemaakt en opgetakeld worden om het hoogteverschil tussen oevers te compenseren (zogenaamde “kakefeiten”). Zijn boek bevat verhalen van alle tien andere Nederlandse schipbruggen, talrijke illustraties en achtergrondinformatie over de overgang van veerponten naar vaste bruggen.
Het gebonden boek telt 250 pagina’s, is rijk geïllustreerd (deels in kleur) en kost €30; het is verkrijgbaar via boekhandels en de webshop van uitgeverij Verloren.